Τὸ «Περιβολάκι τῆς Παναγίας» - ἡ Ἱερὰ Μονὴ Στομίου Κονίτσης (ὅπως συνήθιζε νὰ τὴν ὀνομάζει ὁ Ὅσιος Παΐσιος), πανηγύρισε καὶ φέτος τὴν μνήμη τοῦ Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, καυχώμενη «ἐν Κυρίῳ» (Α᾿ Κορ. α᾿, 31).
Ὁ Ὅσιος Παΐσιος, ὄχι μόνο ἀνεκαίνισε τὸ κατεστραμμένο καὶ ἔρημο Μοναστήρι, ἀλλὰ καὶ μόνασε ἐπὶ τετραετία (1958 - 1962).
Δικαίως λοιπόν, καὶ ἡ Κόνιτσα στὴν ὁποία μεγάλωσε, ἀλλὰ καὶ ἡ Μονὴ Στομίου στὴν ὁποία ἀργότερα ἀσκήθηκε, γεραίρουν τὴν μνήμη του!
Τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς 11 Ἰουλίου, πραγματοποιήθηκε πανηγυρικὸς Ὄρθρος καὶ Θεία Λειτουργία, στὴν μνήμη τῆς Ἁγίας Εὐφημίας, ἰδαιτέρως ἀγαπημένης Ἁγίας του Ὁσίου.
Ἐνῶ τὸ βράδυ, τελέστηκε ὁλονύκτια Ἀγρυπνία (21:00 – 04:30), μὲ τὴν συμμετοχὴ πλήθους Πιστῶν, ἀλλὰ καὶ Κληρικῶν ἀπὸ διάφορες περιοχὲς τῆς Πατρίδος μας.
Τὸ διάστημα ποὺ μόναζε ὁ Ὅσιος στὸ Στόμιο, εἶχε γράψει τὸ παρακάτω ποίημα γιὰ τὴν Μονή:
Μοναστηράκι ἐρημικὸ μὲ φύση στολισμένο
μ΄ εὐλάβεια οἱ πρόγονοι σὲ εἴχανε χτισμένο,
μ΄ ἀφιερώματα πολλὰ σὲ εἶχαν προικισμένο,
μὲ καλογέρους καὶ παπᾶ πάντοτε φρουρημένο·
καὶ τώρα στὶς ἡμέρες μας νά εἶναι ῥημαγμένο,
νὰ εἶναι τὸ καντηλάκι σου πολλὲς φορὲς σβησμένο,
τὸ κατανυκτικὸ Ἐκκλησάκι σου νά κλαίει λυπημένο,
ἀπαρηγόρητο γιὰ τὸ κτίριο τὸ γερμανοκαμένο.
Ἐπαραχώρησε ἡ Παναγία νὰ καῆ ἐξ ἁμαρτιῶν μας
γιατί ἐμεταστρέψαμε οἱ νέοι στὸν καιρό μας·
ἀφήσαμε τραγούδια κλεφτουριᾶς τὸν ἐθνικὸ χορό μας
καὶ πέσαμε στὰ αἰσχροφράγκικα, οὐαὶ στὸν σκοτινό μας.
Μὰ πάλι δὲν τὸ νιώσαμε Δέσποινα Παναγία
πώς πρέπει νὰ γιορτάζουμε πάντοτε μὲ ἀγρυπνία
καὶ ὄχι μὲ αἰσχροὺς χοροὺς καὶ βροντοτραγούδια
κ΄ ἔξω ἀπ΄ τὸν Ἱερό σου Νάρθηκα νὰ βρίζουμε τὰ θεῖα.
Ποίημα Ἁγίου Παισίου Ἁγιορείτου, ἐγράφῃ ἐν Ἱερᾷ Μονῇ Στομίου (1958-1962).
ΙστορικόΗ Ιερά Μονή Στομίου ιδρύθηκε αρχικά το 1412 ή κατά άλλους το 1590. Στη σημερινή της θέση μεταφέρθηκε το 1774 από τον Ηγούμενο Κωνσταντίνο. Κατά την παράδοση, αιτία της μετεγκατάστασης υπήρξε το θαυμαστό γεγονός της μετακίνησης της εικόνας της Παναγίας στη σημερινή θέση. Από την αρχική Μονή μεταφέρθηκαν τμήματα του τέμπλου, εικόνες και λείψανα αγίων.
Η Μονή γνώρισε ακμή και απέκτησε μεγάλη περιουσία. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή με αγαθοεργίες και συστηματική οικονομική στήριξη σχολείων.
Στο διάστημα από το 1923 μέχρι και το 1958 ήταν ουσιαστικά έρημη, έχοντας υποστεί καταστροφές, με σημαντικότερη την πυρπόλησή της από τους Γερμανούς το 1943, από την οποία διασώθηκε μόνο το Καθολικό. Το 1956 ξεκίνησε μια πρώτη προσπάθεια αποκατάστασης, ενώ πρόσφατα επισκευάστηκε το 1989.
Η Μονή Στομίου είναι σήμερα ενεργό ανδρικό μοναστήρι, υπαγόμενο στην Ι. Μητρ. Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης και είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Διαθέτει 11 καινούρια κελλιά, καθώς και το Καθολικό –σταυρεπίστεγη βασιλική με τρούλο- το οποίο είχε διασωθεί από την πυρκαϊά του 1943. Το εσωτερικό του ναού κοσμείται με ξυλόγλυπτο τέμπλο, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν τμήματα του παλαιότερου τέμπλου και οι λίγες βυζαντινές εικόνες που μεταφέρθηκαν από την παλαιά Μονή. Στα κειμήλιά της περιλαμβάνονται επίσης παλαιά λειτουργικά βιβλία καθώς και λείψανα αγίων (Μ. Βασιλείου, Ι. Χρυσοστόμου, Αγ. Κοσμά του Αναργύρου, Σαμωνά μάρτυρος και ομολογητού, Αγ. Νείλου και Οσίου Αλυπίου του Κιονίτου). Τα τελευταία χρόνια στο μοναστήρι έχουν ξεκινήσει πολλές εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης των κτιρίων, η δε στέγη του Καθολικού καλύφθηκε από φύλλα μολύβδου. Η Ιερά Μονή της Παναγίας Στομίου πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου) με μεγάλη συμμετοχή πιστών.
Από τις σημαντικές μορφές που μόνασαν στη Μονή ήταν ο μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης, ο οποίος, στο διάστημα που έμεινε εκεί (1958-1962), κατάβαλε -με τη συνδρομή επιτρόπων και άλλων- σημαντική προσπάθεια για την αποκατάστασή της.
Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πνευματική καλλιέργεια των χωριών, αφού συντηρούσε συνεχώς πολλά σχολεία στη γύρω περιοχή.
Ο γέροντας Παΐσιος είχε πόθο να ασκητέψει στην έρημο του Αγίου Όρους και συγκεκριμένα στα Κατουνάκια. Όμως η Παναγία του έδειξε στο κελί του οφθαλμοφανώς, σαν σε «πνευματική τηλεόραση», τη Μονή Στομίου Κονίτσης και του είπε ολοζώντανα: «δεν θα πας στα Κατουνάκια. Θα πας στη Μονή Στομίου»! Ο γέροντας άλλωστε ήξερε τα μέρη, αφού είχε μεγαλώσει στην Κόνιτσα!
Ο π. Παΐσιος συνέβαλε τα μέγιστα στην αναμόρφωσή του, κουβαλώντας ακόμα και με τα χέρια βαριά φορτία από κάτω από το ποτάμι, κινητοποιώντας και ευαισθητοποιώντας τους αγαθούς κατοίκους των γύρω χωριών, συγκεντρώνοντας εισφορές που του έστελνε η Παναγιά με ευσεβείς ανθρώπους, μαζεύοντας εργάτες, φτιάχνοντας ο ίδιος κουφώματα, πατώματα, στέγες, σαν μαραγκός και μάλιστα από τους καλύτερους, πάντα με χαρά, αγάπη και προσευχή! Περιστατικά από τη θαυμαστή ζωή του, αναφέρουν ότι συνομιλούσε με άγρια ζώα, θεράπευε ασθενείς, επέβαλε το σεβασμό απαγορεύοντας τα γλέντια και φαγοπότια εντός του χώρου της μονής, πήδηξε από γκρεμό για να διαφυλάξει μια θήκη με ιερά λείψανα που έπεσε και άλλα πολλά. Το 1962 ο γέροντας έφυγε για το Σινά για να επιστρέψει το 1964 οριστικά στο Άγιον Όρος. Το μικρό κελί στο οποίο διέμενε κατά τα 4 χρόνια της παρουσίας του στη μονή, διατηρείται μέχρι σήμερα.
Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεκινήσει πολλές εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης των κτιρίων. Η Μονή Στομίου αποτελεί σήμερα ενεργό ανδρικό μοναστήρι. Έχει 11 νεόκτιστα κελιά με βοηθητικούς χώρους κι ένα μικρό καθολικό σταυροειδούς τύπου με τρούλο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το τέμπλο με αρκετές βυζαντινές εικόνες και τα λείψανα πολλών αγίων, που μεταφέρθηκαν στη μονή από το Παλαιομονάστηρο. Η επίσκεψη στη μονή γίνεται μόνο με πεζοπορία 2 ωρών από τη γέφυρα της Κόνιτσας.Ηγούμενος είναι ο πατήρ Κοσμάς, τον οποίο θα συναντήσει εκεί ο προσκυνητής καλύτερα κατόπιν συνεννοήσεως.
Τέλος, σύμφωνα με κάποιες ενθυμίσεις, μεταξύ των αφιερωτών της Μονής συγκαταλέγεται και ο γνωστός ληστής Νταβέλης, ο οποίος φέρεται να ενίσχυσε οικονομικά την οικοδόμηση του εξωτερικού περιβόλου.
Σύμφωνα με τον Α. Ευθυμίου : ” Το μοναστήρι είχε αρκετά γιδοπρόβατα και βόδια. Ένα βόδι μάλιστα το είχαν αγοράσει με χρήματα του λήσταρχου Νταβέλη όπως διόρθωσαν και ψήλωσαν και την μάντρα του Μοναστηριού με τα φλωριά του μαναριού του. Ο Νταβέλης είχε πάντα ένα μανάρι μαζί του μασκώτ της ομάδας του χρυσοστολισμένο. Κάποια μέρα που το είχαν μπλοκάρει τα τούρκικα αποσπάσματα, το μανάρι του ξεκόπηκε και μπλέχτηκε με τα πρόβατα του μοναστηριού που βοσκούσε ο Μήτρος Ρετζούλης. Εκείνος το παρουσίασε στο μοναστήρι και οι καλόγεροι ειδοποίησαν με την σειρά τους τον Νταβέλη ότι βρισκόταν εκεί. Ο Νταβέλης μαθαίνοντας ότι το μανάρι του βρισκόταν εκεί και πιστεύοντας ότι η Παναγία η Στομιώτισσα τον βοήθησε να νικήσει τα Τούρκικα στρατεύματα, έστειλε είδηση να κρατήσουν τα φλωριά για το μοναστήρι και να του στείλουν το μανάρι του.”
