Νέα σκανδαλώδης ἁγιοκατάταξις
Γράφει ὁ κ. Μίοντραγκ М. Πέτροβιτς, Δρ. Θεολογίας ΕΚΠΑ
καὶ τ. ἐρευνητὴς τῆς Σερβικῆς Ἀκαδημίας Τεχνῶν καὶ Ἐπιστημῶν
Ἅγιος ἀνακηρύχθηκε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἰερεμίας Α΄, ὁ ὁποῖος πρὶν ἀπὸ πέντε αἰῶνες κατάργησε τὴν αὐτοκεφαλία τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.
Ὁ «Ὀρθόδοξος Τύπος» (ἀρ. 2432, ἡμερομηνία 20 Ἰανουαρίου 2023, σελ. 8) ἀναφέρει:
“Ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος καὶ ἡ ὑπ’ αὐτοῦ διωρισμένη Σύνοδος κατὰ τὴν 10ην Ἰανουαρίου 2023 ἁγιοκατέταξε τὸν Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην Ἰερεμίαν Α΄. Ἱστοσελίδες μὲ ἐκκλησιαστικὰ νέα ἔσπευσαν νὰ ἀναρτήσουν ἀπὸ τὴν «Βικιπαίδεια» σύντομον βιογραφικόν, τὸ ὁποῖον δημιουργεῖ πολλὰ ἐρωτηματικά, περὶ σιμωνίας, περὶ παραγωγῆς ἁγίων. Παραθέτομεν ἀπόσπασμα:
«Ὁ Ἰερεμίας Α΄ ὑπῆρξε Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἀπὸ τὸ 1522 ὥς τὸ 1546, μὲ μία διακοπὴ κατὰ τὰ ἔτη 1524-1525… Εἶχε περιορισμένη μόρφωση, ἀλλὰ ἦταν πολὺ δημοφιλὴς καὶ εἶχε μεγάλες διοικητικὲς ἱκανότητες. Ἐξελέγη ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης μὲ τὴν στήριξη τοῦ ἄρχοντα Κωνσταντίνου Κουνούπη στὶς 31 Δεκεμβρίου τοῦ 1522, καταβάλλοντας ὡς δῶρο στὸν Σουλτάνο 500 νομίσματα φραγκικῆς κοπῆς καὶ 3.500 φλουριὰ ὡς ἐτήσια ὀφειλή… Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Πατριαρχίας του κατάφερε νὰ σώσει πολλὲς ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες ἀπειλοῦνταν νὰ κατεδαφιστοῦν ἀπὸ τοὺς Τούρκους, χρησιμοποιώντας τὸ ἐπιχείρημα ὅτι ἡ Πόλη παραδόθηκε καὶ δὲν ἁλώθηκε… Φαίνεται ὅτι ἐπὶ τῆς Πατριαρχίας του καθιερώθηκε τὸ ἐμβατοίκιον, δηλαδὴ νὰ δίνουν οἱ ἀρχιερεῖς, μὲ τὴν ἐκλογή τους, χρηματικὸ δῶρο στὸ Πατριαρχεῖο γιὰ τὴν οἰκονομική του στήριξη…».
Τί εἶναι σιμωνία;
Σιμωνία εἶναι ἡ ἀπόκτηση ἢ πώληση ἐκκλησιαστικῶν ἀξιωμάτων διὰ δώρων. Ἡ ὀνομασία προέρχεται ἀπὸ τὸ ὄνομα Σίμων. Ἐκεῖνος ὁ Σίμων, ὁ μάγος, βλέποντας «ὅτι διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων δίδοται τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, προσήνεγκεν αὐτοῖς χρήματα λέγων· δότε κἀμοὶ τὴν ἐξουσίαν ταύτην, ἵνα ᾧ ἐὰν ἐπιθῶ τὰς χεῖρας λαμβάνῃ Πνεῦμα Ἅγιον. Πέτρος δὲ εἶπε πρὸς αὐτόν· τό ἀργύριόν σου σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν, ὅτι τὴν δωρεὰν τοῦ Θεοῦ ἐνόμισας διὰ χρημάτων κτᾶσθαι.» (Πράξεις 8, 18-20).
Οἱ ἐκκλησιαστικοὶ κανόνες ὑποβάλλουν ἕνα κληρικὸ ποὺ ἐπιδίδεται σὲ σιμωνία στὴν ποινὴ τῆς καθαιρέσεως (δηλ. στέρηση τοῦ ἱερατικοῦ λειτουργήματος) ἢ στὴν ποινὴ τοῦ ἀναθέματος (δηλαδὴ κατάρα, ἀφορισμὸς) καὶ ἀποκλεισμὸ ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Ἔτσι, γιὰ παράδειγμα, ὁ 23ος κανόνας τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου (691) ὑποβάλλει σὲ καθαίρεση ἱερέα ποὺ συλλέγει χρήματα ἀπὸ τὴν μετάδοση τῆς Θείας Κοινωνίας, «ὡς τῆς Σίμωνος ζηλωτὴς πλάνης καὶ κακουργίας». Γιὰ τοὺς κληρικοὺς ποὺ ἀποκτοῦν τὴν ἱερωσύνη μὲ χρήματα, ὁ 29ος Ἀποστολικὸς Κανόνας διατάσσει:
«Εἴ τις ἐπίσκοπος διὰ χρημάτων τῆς ἀξίας ταύτης ἐγκρατὴς γένοιτο, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, καθαιρείσθω καὶ αὐτός, καὶ ὁ χειροτονήσας, καὶ ἐκκοπτέσθω παντάπασι καὶ τῆς κοινωνίας, ὡς ὁ Σίμων ὁ μάγος ὑπ’ ἐμοῦ Πέτρου».
Ὁ Ἅγιος Σάββας παραθέτει τὴν ἑρμηνεία τοῦ Ἀριστινοῦ (12ος αἰώνας) στὸν προαναφερθέντα (29ο) κανόνα στὸ «Νόμο» του, ποὺ λέει:
«Ὁ ἐπὶ χρήμασιν ἱερεὺς μετὰ τοῦ χειροτονήσαντος καθαιρούμενος, ἔσται, κατὰ τὸν Σίμωνα, ἐσαεὶ ἀκοινώνητος. Ἰδοὺ ἐνταῦθα δύο τὰ ἐπιτίμια: καθαιρεῖται γὰρ ὁ τοιοῦτος, καὶ ἐσαεὶ ἀκοινώνητος μένει, διὰ τὸ τοῦ πταίσματος μέγεθος» (Miodrag M. Petrovic, Νόμος τοῦ Ἁγίου Σάββα στὴ σερβοσλαβικὴ καὶ σερβικὴ γλώσσα 1, Zica Monastery 2004, p. 128).
Οἱ συντάκτες τοῦ Πηδαλίου, Ἀγάπιος καὶ Νικόδημος, στὴν ἑρμηνεία τους τοῦ 29ου Ἀποστολικοῦ Κανόνα, ἐπεκτείνουν τὶς ἀναφερόμενες τιμωρίες σέ: ὑποδιακόνους, ἀναγνῶστες, ψάλτες, οἰκονόμους, ἐκδίκους (defensores ecclesiastici), προσμοναρίους (φύλακες τῆς ἐκκλησίας), ἀκόμη καὶ σὲ μεσάζοντες σὲ τέτοιες ἐνέργειες. Ὅλα αὐτὰ περιέχονται, μάλιστα, στὸν 5ο κανόνα τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787).
Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ὁ Μέγας στὸν 90ο κανόνα θεωρεῖ τὴ χειροτονία διὰ χρημάτων ὡς εἰδεχθῆ, κακή, παράλογη, καπηλεία, ποὺ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τὸν ἀναθεματισμὸ τῶν δραστῶν, δηλαδὴ τοῦ χειροτονουμένου καὶ τοῦ χειροτονοῦντος.
Ὅταν πρόκειται εἰδικὰ γιὰ τὴν ἀνάδειξη στὸ ἐπισκοπικὸ ἀξίωμα μέσῳ τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας, ὁ 30ός Ἀποστολικὸς Κανόνας διατάζει:
«Εἴ τις ἐπίσκοπος κοσμικοῖς ἄρχουσι χρησάμενος, δι’ αὐτῶν ἐγκρατὴς ἐκκλησίας γένοιτο, καθαιρείσθω, καὶ ἀφοριζέσθω· καὶ οἱ κοινωνοῦντες αὐτῷ πάντες».
Σχετικά, ἡ ἑρμηνεία τοῦ Ἀριστινοῦ στὸ «Νόμο» τοῦ Ἁγίου Σάββα ἀναφέρει:
«Ὁ δι΄ἀρχόντων ἐπίσκοπος, καθαιρούμενος ἀφοριζέσθω. Καὶ οὗτος, ὡς μέγας πλημμελήσας ἁμάρτημα, καὶ καθαιρεῖται, καὶ ἀφορίζεται. Δεῖ γὰρ τὸν μέλλοντα χειροτονηθῆναι ἐπίσκοπον, ὑπὸ πάντων τῶν ἐν τῇ Ἐπαρχίᾳ ἐπισκόπων καθίστασθαι, ἤ, εἰ δυσχερές ἐστι τὸ πάντας ὁμοῦ συναχθῆναι, ὑπὸ τριῶν κἄν ἐπισκόπων ἐξάπαντος, συμψήφων γινομένων καὶ τῶν ἀπόντων» (ὅ.π., σελ. 129).
Οἱ Δύο Τόμοι
Τί θὰ μποροῦσε νὰ ἐπηρέασε τὸν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖο νὰ ἀνακηρύξει ὡς ἅγιο τὸν Πατριάρχη Ἰερεμία Α΄ μετὰ ἀπὸ πέντε αἰῶνες, ὁ ὁποῖος θὰ ἔπρεπε νὰ στερηθεῖ τοῦ ἐπισκοπικοῦ καὶ πατριαρχικοῦ βαθμοῦ λόγῳ σιμωνίας, σύμφωνα μὲ τοὺς ἱεροὺς κανόνες; Ἀναμφίβολα, ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὴν ἀπόφασή του νὰ καταργήσει τὸ αὐτοκέφαλο τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ὑπὲρ τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς τῆς Ἀχρίδας. Αὐτὸς πρέπει νὰ θεωρηθεῖ ὁ λόγος ποὺ στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ στὸ Ἅγιο Ὄρος, ἀντὶ γιὰ τὴν ἐπέτειο τῆς ἀνακήρυξης τῆς αὐτοκεφαλίας, δηλαδὴ τῆς ἵδρυσης τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, γιορτάζεται ἡ ἐπέτειος τῆς χειροτονίας τοῦ Ἁγίου Σάββα. Δυστυχῶς, ὁ ἡγούμενος τῆς Χιλανδάριου Μεθόδιος συμμετεῖχε σὲ μία τέτοια πράξη στὸ Πρωτᾶτο τοῦ Ἁγίου Γκόρα πρὶν ἀπὸ τὸν Χιλανδάρι.
Στὶς 10 Ἰανουαρίου 2023, ἡ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινούπολης, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο, ἁγιοκατάταξε τὸν Πατριάρχη Ἰερεμία Α΄. Σύντομα, λοιπόν, μετὰ τὴν παραχώρηση τοῦ Τόμου στὴ (λεγομένη) «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδας» ἀπὸ τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μὴ ἀποδεχόμενος τὸν χαρακτηρισμὸ «Μακεδονική». Ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινούπολης, ἡ Ἀλβανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν δέχτηκε τὸν ἴδιο χαρακτηρισμὸ – «Μακεδονική».
Ἡ ἀνακήρυξη τοῦ Ἰερεμία Α’ σὲ ἅγιο, ἂν καὶ ἐνεπλάκη σὲ σιμωνία, δὲν εἶναι ἡ μόνη ἐπιζήμια συνέπεια γιὰ τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ποὺ προκάλεσε ὁ Τόμος στὴ «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδας». Λόγῳ τῆς λανθασμένης ὀνομασίας τῆς ἐκκλησίας, ὁ Τόμος προκάλεσε διχασμὸ στὶς ἀπόψεις καὶ τὴν στάση τῶν Προκαθημένων τῶν τοπικῶν Ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν. Ἕνας μικρότερος ἀριθμὸς ἀπὸ αὐτοὺς τὸ δέχθηκε. Κάποιοι ξαναγράφουν τὸ προτεινόμενο ὄνομα κατὰ τὴ διακριτική τους εὐχέρεια, λαμβάνοντας ὑπόψη τὸ δικό τους ἱστορικὸ παρελθόν, ὅταν πρόκειται ὄχι μόνο γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ δικαιοδοσία, ἀλλὰ καὶ γιὰ γεωπολιτικοὺς στόχους, γιὰ παράδειγμα, ἡ Βουλγαρικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν καταστροφὴ τῆς ἑνότητας, τῆς συναντιλήψεως, τῆς ὁμόνοιας καὶ τῆς εἰρήνης στὴν Ὀρθοδοξία, ὁ Τόμος προκάλεσε τὴ μεγαλύτερη ζημιὰ στὴν ἴδια τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Σὲ τί συνίσταται αὐτὴ ἡ ζημιά; Στὴν ἀποξένωση μεγάλου μέρους τῆς δικῆς της δικαιοδοσίας. Ἡ μοναδικότητα καὶ ἡ ἀκεραιότητα τῆς Σερβικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ὡς τοῦ μοναδικοῦ θεσμοῦ ποὺ μπορεῖ νὰ συγκρατήσει τοὺς Σέρβους ὅλου τοῦ κόσμου θὰ χαθεῖ. Ἀλλὰ ἡ ἀμερικανικὴ διοίκηση θέλει νὰ ἀποτρέψει ἀκριβῶς αὐτό. Καὶ τὸ ἐπιτυγχάνει. Κυρίως μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου, ὁ ὁποῖος δὲν εἶναι ἀθῶος ἀκόμη καὶ στὴν ἀπονομὴ τοῦ Τόμου στὴν «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδας». Ὡς ὁρίζεται ἀπὸ τὴ συμφωνία, ἔχει φτάσει μὲ βεβαιότητα στὸ σημεῖο ἐκεῖνο ὅπου στὸν Τόμο κάθε τοπικὴ ὀρθόδοξη ἐκκλησία ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ δηλώσει μὲ ποιὸ ἐκκλησιαστικὸ ὄνομα, στὴν πραγματικότητα, ἀναγνωρίζει τὸν Τόμο, κατὰ τὴν κρίση καὶ γνώμη της. Ἐξ οὗ καὶ ἡ πολυχρωμία στὸ ὄνομα, ποὺ δὲν ἀνησυχεῖ τὴν «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδας». Θὰ μένει πάντα πιστὴ στὸ ὄνομα ποὺ ἔχει καθορίσει γιὰ τὸν ἑαυτό της σὲ συμφωνία μὲ τὴ μητέρα Ἐκκλησία – τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, γιὰ τὴν ὑποστήριξη τῆς ὁποίας μιλάει ὁ ἴδιος ὁ Τόμος. Θὰ ἐπιμείνει σὲ αὐτὸ μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς ἀμερικανικῆς διοίκησης, ἔχοντας κατὰ νοῦ ὅτι ἡ (λεγομένη) «Βόρεια Μακεδονία» εἶναι μέλος τῆς συμμαχίας τοῦ ΝΑΤΟ.
Πρὸς τὸ παρόν, ἡ πραγματικότητα ποὺ δημιουργεῖ ὁ Τόμος στὴν «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας» καὶ ὁ Τόμος στὴ «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ὀχρίδας», μεταξὺ ἄλλων, εἶναι ὅτι:
– τὰ προτεινόμενα ὀνόματα τῶν δύο προαναφερόμενων Ἐκκλησιῶν δὲν γίνονται δεκτὰ ἀπὸ τὴν πλειονότητα τῶν τοπικῶν ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν, σὲ σύνολο 14 ἀπὸ αὐτές.
– Ἡ ἔλλειψη συμφωνίας ἀντανακλᾶ σχίσματα καὶ διαιρέσεις στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
– ἐπιβάλλεται ἡ ἀναγκαιότητα σύγκλησης τῆς Πανορθόδοξης Συνόδου ὡς ἡ μόνη ἁρμόδια νὰ συλλέξει καὶ νὰ περιορίσει τὰ «διεστῶτα» μέλη ἐντός τῆς Μίας, Ἁγίας, Ἐκκλησιαστικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.
Ὡστόσο, γιὰ τοὺς προαναφερθέντες δύο Τόμους, εἶναι ἀπίθανο νὰ βρεθεῖ λύση σὲ μία μελλοντικὴ Πανορθόδοξη Σύνοδο ποὺ θὰ ἦταν γενικὰ ἀποδεκτή, διότι ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τοποθετεῖται ἀλαζονικὰ καὶ ὄχι κανονικὰ τόσο στὴν περίπτωση τῆς «Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας», ὅσο καὶ γιὰ τὴ «Μακεδονικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία – Ἀρχιεπισκοπὴ Ὀχρίδας» τὸ ἀτοὺ τῆς ὁποίας εἶναι ὅτι ἔλαβε τὸν Τόμο ἀπὸ τὴ μητέρα Ἐκκλησία – τὴ Σερβικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πρὸς τὴν ὁποία θὰ εἶναι προσανατολισμένη σταθερά. Στὴν πράξη, λοιπόν, θὰ φανεῖ ὅτι ὁ ρόλος καὶ ἡ ἐξουσία τῆς Πανορθόδοξης Συνόδου καθίσταται ἄνευ νοήματος ἀπὸ τέτοιους αὐτοσχέδιους Τόμους, γεγονὸς ποὺ ὁδηγεῖ σὲ βαθύτερη διάσταση καὶ διάσπαση τῶν αὐτοκέφαλων τοπικῶν ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν.
