Η Θεσσαλονίκη θύλακας του Ισλάμ. Ο Μητσοτάκης αποκαθιστά μουσουλμανικό τζαμί υποκύπτοντας στις εξ Ανατολών πιέσεις. Το Τεμένος Χαμζά Μπέη (ή αλλιώς Αλκαζάρ) είναι προσανατολισμένο στη Μέκκα

 

Τον Σεπτέμβριο του 2019 ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε από τον Κυριάκο Μητσοτάκη δύο οθωμανικά μνημεία, δηλαδή δύο κατοχικά τζαμιά της περιόδου της σκλαβιάς, ένα στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη, να επαναλειτουργήσουν. Οι κυβερνητικές πηγές δεν είπαν τότε ποιά οθωμανικά τζαμιά είναι αυτά.

Το ένα στην Θεσσαλονίκη, υποψιαζόμαστε, ότι πρέπει να είναι το Χαμζά Μπέη Τζαμί το πρώτο τζαμί που χτίστηκε στην πόλη, το 1468. Ο αρχαιότερος εν Θεσσαλονίκη ισλαμικός ευκτήριος οίκος. Χιλιάδες μουσουλμάνοι άφησαν εκεί τις προσευχές τους. Και, ποιος ξέρει, ίσως και ο πιο διάσημος Σαλονικιός, ο Κεμάλ Ατατούρκ, να γονάτισε στα χαλιά του. Η απόσταση από το σπίτι που γεννήθηκε δεν είναι ούτε ένα τέταρτο με τα πόδια.

Το Τεμένος Χαμζά Μπέη, είναι το εμβληματικό κτίσμα του 15ου αιώνα στο κέντρο της πόλης, που σήμερα βρίσκεται σε αποκατάσταση από τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού. 

Το Τέμενος Χαμζά Μπέη (γενική άποψη)

Βρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου και χτίστηκε το 1.467/1.468 από την κόρη του στρατιωτικού διοικητή Χαμζά Μπέη. Σήμερα  προστατεύεται από τον αρχαιολογικό Νόμο ως ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο από το 1926.

Το τέμενος μάλιστα  έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης, με χρηματοδότηση 10.511.984 ευρώ και ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025.

«Το μνημείο γνώρισε πολλές επεμβάσεις, πολλές διαφορετικές φάσεις και χρήσεις, με αποτέλεσμα να επέλθουν σημαντικές αλλοιώσεις στη μορφολογία του», όπως αναφέρει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. 

Άποψη της βόρειας στοάς με την κιονοστοιχία του αιθρίου

Η τετράγωνη σε κάτοψη αίθουσα προσευχής του τεμένους έχει εσωτερικές διαστάσεις 11,54Χ11,54μ και μέγιστο ύψος 17μ. Διαθέτει μολυβδοσκέπαστο ημισφαιρικό θόλο, ο οποίος εδράζεται σε οκταγωνικό τύμπανο. Σε αυτή προστέθηκαν διαμερίσματα, στη βορειανατολική και νοτιοδυτική πλευρά και έκκεντρο προστώο, στη βορειοδυτική πλευρά και τη δυτική γωνία, τα οποία αποτελούν ενιαίο περίστωο περιβάλλοντας το τέμενος σε σχήμα Π. Τα διαμερίσματα του περιστώου, αναπτύσσονται παράλληλα με τους πλευρικούς τοίχους του κυρίως τεμένους.

Άποψη της βόρειας στοάς του αιθρίου

Το αίθριο έχει κάτοψη σχήματος τραπεζίου, ενώ οι στοές του ορίζονται από κιονοστοιχίες.

Το τέμενος αποτελείται από τρεις διακριτές ενότητες που αντιστοιχούν σε τρεις διαδοχικές χρονολογικές φάσεις κατασκευής του την αίθουσα προσευχής, το περίστωο που συντίθεται από ανοικτή κιονοστήρικτη στοά (ρεβάκ), στα δυτικά με πλευρικά κλειστά διαμερίσματα, στα βόρεια και νότια και τέλος το αίθριο.

΄Αποψη του αιθρίου από δυτικά

Μιλώντας τον Απρίλιο στο ραδιόφωνο του ΑΠΕ-ΜΠΕ «Πρακτορείο 104.9 FM», η προϊσταμένη αρχαιοτήτων Πέλλας και αναπληρώτρια προϊσταμένη Εφορίας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης Μπετίνα Τσιγαρίδα ανέφερε οτι ως το τέλος του 2026, θα έχουν φύγει όλες οι σκαλωσιές από το «Αλκαζάρ» και το κτίριο θα είναι έτοιμο να αποδοθεί ως ένα πολύ σημαντικό μνημείο για να χρησιμοποιείται σε ήπιες πολιτιστικές δράσεις”.

Στις αρχές του 2000 εντάχθηκε σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα ώστε να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση και να αποκατασταθούν οι ζημιές. Έκτοτε σκαλωσιές καλύπτουν το μνημείο και όσοι δε γνωρίζουν την πόλη δυσκολεύονται να το αναγνωρίσουν. 

“Μέσα στον μήνα, πολύ γρήγορα δηλαδή, θα περάσουν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, όλες οι μελέτες που έχουν γίνει. Αρχιτεκτονική, στατική που είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα του μνημείου, η θεμελίωση, γι’ αυτό και υπάρχουν εσωτερικές και εξωτερικές σκαλωσιές και βέβαια μελέτη περιβάλλοντος χώρου και φωτισμού”, ανέφερε η κ. Τσιγαρίδα.

Σύντομο ιστορικό

Η ιστορική ονομασία του «Αλκαζάρ» είναι Χαμζά Μπέη Τζαμί και χτίστηκε το 1468, στην μνήμη του στρατιωτικού Χαμζά Μπέη, από την κόρη του Χαφσά. Και ενώ αρχικά υπήρξε ένα μικρό τζαμί, με το πέρασμα των χρόνων επεκτάθηκε και απέκτησε μιναρέ και μεγάλη αυλή με περιστύλιο. Ο Σουλτάνος Σελήμ Β’, διέταξε την απόσπαση παλαιοχριστιανικών κολόνων και κιονόκρανων από διάφορους ναούς της πόλης και την μεταφορά τους εδώ(στο Αλκαζάρ). Το 1620, έγιναν επισκευές στο κτίριο λόγω κάποιας φυσικής καταστροφής, γεγονός που μαρτυράει και η επιγραφή που βρίσκεται στο κτίριο. Παρέμεινε να λειτουργεί ως τζαμί μέχρι και το 1925.

Ακολούθως ο χώρος αγοράστηκε από επιχειρηματία ο οποίος μετέτρεψε το μνημείο σε κινηματογράφο. Και μάλιστα τα τελευταία χρόνια σε κινηματογράφο προβολής ερωτικών ταινιών. Την ονομασία «Αλκαζάρ»(σημαίνει φρούριο, οχυρό στα αραβικά) την πήρε όταν άρχισε να λειτουργεί ως κινηματογράφος.

Αργότερα πέρασε στα χέρια άλλου ιδιοκτήτη ο οποίος μετέτρεψε το μνημείο σε εμπορικό κατάστημα κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να αλλοιωθεί εντελώς η φυσιογνωμία του κτιρίου. 

Το 1977, δωρήθηκε στον Ερυθρό Σταυρό αλλά κρίθηκε ακατάλληλο. 

Το 2006, παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο από τότε πραγματοποιεί έργα αποκατάστασης του μνημείου. 

Πρόκειται για το μοναδικό τέμενος με αίθριο στα Βαλκάνια, εκτός από τα τεμένη της Κωνσταντινούπολης. Το τέμενος μετατράπηκε σε τζαμί είναι προσανατολισμένο στην Μέκκα και αποτελείται από μια τετράγωνη αίθουσα σκεπασμένη με τρούλο. Η αυλή έχει περιστύλιο με 22 κολώνες και επάνω στο κεντρικό κτίριο έχει γίνει προσάρτηση τρίπλευρης στοάς.