Η άγνωστη ερειπωμένη εκκλησία της Πελοποννήσου από την εποχή της Φραγκοκρατίας
Λίγο έξω από το χωριό Στυμφαλία δίπλα στον δρόμο, στέκουν τα εντυπωσιακά ερείπια της Μονής Ζάρακα με τους εντυπωσιακούς ογκόλιθους, μια ερειπωμένη εκκλησία με μεγάλη ιστορία.
Πρόκειται για ένα μοναστηριακό συγκρότημα, σπάνιο δείγμα δυτικής αρχιτεκτονικής στη χώρα μας.
Είναι το σημαντικότερο από τα ίχνη του παρελθόντος, και πιο συγκεκριμένα από την εποχή της Φραγκοκρατίας (13ος αιώνας). Οι κάτοικοι αποκαλούν την περιοχή «Κιόνια» λόγω των πολλών μικρών κιόνων που σώζονται από την εκκλησία, όνομα που έδωσαν και στον γειτονικό μικρό οικισμό, και οι ξένοι ταξιδιώτες (Gell, Dodwell, Ross, Brusian) αναφέρονται στη λίμνη της Στυμφαλίας και ως λίμνη Ζάρακα, αναφέρει το κανάλι του YouTube Michael Miller-Millerium το οποίο δημοσίευσε αι το βίντεο.
Η ημερομηνία ίδρυσης και κατασκευής του συγκροτήματος τοποθετείται πριν από το 1236. Ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’, μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους ιππότες της 4ης Σταυροφορίας, το 1205 καλεί τα μοναστικά τάγματα της Δύσης να εγκατασταθούν στην Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να προσηλυτίσει τον τοπικό πληθυσμό και τον βυζαντινό κλήρο.
Από αυτά επιλέγει το τάγμα των Κιστερκιανών που ιδρύθηκε το 1098 στο Citeaux της Γαλλίας ως αντίδραση στην πολυτέλεια που χαρακτήριζε τη ζωή και την αρχιτεκτονική των κτιρίων του τάγματος των Βενεδικτίνων – με στόχο οι αυστηρές αρχές τους να κερδίσουν τον σεβασμό των Ελλήνων. Ιδρυτής του τάγματος ήταν ο Bernard de Clairvaux, άγιος της καθολικής εκκλησίας, ο οποίος στις αρχές του 12ου αιώνα επέβαλε αυστηρούς κανόνες θέλοντας εδραιώσει την τάξη, την ταπεινοφροσύνη, την απλότητα, την σκληρή χειρωνακτική εργασία και την επαφή με τη φύση. Στο πλαίσιο αυτών των αναζητήσεων, οι Κιστερκιανοί ίδρυσαν τα μοναστήρια τους μακριά από κατοικημένες περιοχές, σε απομονωμένες κοιλάδες και κοντά σε πηγές, όπως στη Στυμφαλία.
Το 1225 ο Φράγκος πρίγκιπας Godefroid Villeardouin προσκαλεί Κιστερκιανούς μοναχούς να ιδρύσουν ένα μοναστήρι στην Πελοπόννησο. Η πρώτη ιστορικά ασφαλής αναφορά του μοναστηριού, ωστόσο, γίνεται σε μια επιστολή που απηύθυνε ο Πάπας Γρηγόριος Θ’, το 1236, στον ηγούμενο του Σαρακά Πέτρο, χρεώνοντας του την είσπραξη του ενός δέκατου των εσόδων της Λατινικής Εκκλησίας της Πελοποννήσου για Ο Γοδεφροειδής Βιλλεαρδουίνος και η οργάνωση της υπεράσπισης του Φραγκικού πριγκιπάτου της Αχαΐας.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1098 από τον Άγιο Ροβέρτο του Μολέμ και μια ομάδα Βενεδικτίνων μοναχών, αλλά μεταρρυθμιστής του ήταν ο γιος του Βερνάρδος. Ωστόσο, με την πτώση της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης το 1261, τα καθολικά μοναστήρια στην Ελλάδα έκλεισαν και το 1276, η Δάφνη αναφέρεται ως η μοναδική Κιστερκιανή μονή στην Ελλάδα.
Μέχρι το 1260 η Μονή εμφανίζεται σποραδικά στους καταλόγους της Γενικής Συνόδου του Κιστερκιανού Τάγματος, ενώ ήταν από τις λίγες που δεν χρειάστηκε να συμμετάσχουν στην υποχρεωτική ετήσια Σύνοδο του Τάγματος. Η παρουσία τους ήταν απαραίτητη κάθε επτά χρόνια. Εγκαταλείφθηκε το 1276.
Μετά από ανασκαφή το μοναστήρι αποκαλύφθηκε το 1928 από τον Αναστάσιο Ορλάνδο (τον μεγαλύτερο ερευνητή της ελληνικής αρχιτεκτονικής και έναν από τους θεμελιωτές της επιστήμης της βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα) και το 1962 το ανέλαβε ο Ε. Στίκα. Το 1993 η Αρχαιολογική Υπηρεσία έδωσε την άδεια για την ανασκαφή του χώρου στο Καναδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Υπεύθυνη για την ανασκαφική έρευνα, που διήρκεσε μέχρι το 1997, ήταν η καθηγήτρια Δρ Sheila Campbell.
Η εκκλησία της μονής είναι βασιλική, τρίκλιτη με υπερυψωμένο μεσαίο κλίτος, καμαροσκέπαστη με οξυκόρυφους σταυρούς. Ο βόρειος εξωτερικός τοίχος είναι ενισχυμένος με αντηρίδες, ενώ στη βορειοανατολική γωνία της εξωτερικής όψης του ναού υπάρχει κωδωνοστάσιο. Η διακόσμηση της εκκλησίας μεταφράζει τη λιτότητα αλλά και την άψογη δεξιοτεχνία που χαρακτηρίζει τα ρομανικά κτίρια.
Τέλος αναφέρεται ότι το όνομα Zaraka πιθανώς να προέρχεται από το λατινικό Sacra που σημαίνει ιερό, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι σήμερα οι κάτοικοι αποκαλούν την περιοχή «Κιόνια» λόγω των πολλών μικρών κιόνων που υπήρχαν εκεί.
