«Εγκώμια της Παναγίας» και ευχή «Καλή Παναγιά» - του Μητροπολίτη Χονκ Κονγκ κ. Νεκτάριου
Φέτος την περίοδο του Δεκαπενταυγούστου στα social media γίναμε μάρτυρες μίας αντιπαραθέσεως με περιεχόμενο τα «Εγκώμια της Παναγίας» και την ευχή «Καλή Παναγιά».
Κάποιοι ανέφεραν ότι τα Εγκώμια στην Παναγία είναι ανεπίτρεπτη καινοτομία και πρέπει να εξοστρακισθεί από την Ακολουθία της Κοιμήσεως.
Καινοτομίες υπάρχουν πολλές στην λειτουργική πράξη της Εκκλησίας, ειδικά μετά τον 12ο αιώνα. Παραδείγματος χάριν η Μεγάλη Εβδομάδα του Αγίου Δημητρίου. Ή άλλο παράδειγμα η καθιέρωση πανηγύρεων για Αγίους για τους οποίους γνωρίζουμε απολύτως τίποτα για την ζωή και το μαρτύριό τους. Αναφέρομαι στον Άγιο Φανούριο. Κάνει «καριέρα» λόγω ονόματος…
Όσο και αν ακούγεται παράξενο και τα Εγκώμια της Ακολουθίας του Επιταφίου Θρήνου είναι μία καινοτομία. Και μάλιστα με ενδιαφέρουσα ιστορία και εξέλιξη. Πρώτη φορά τα βρίσκουμε σε Τριώδιον του 1522 αλλά κυκλοφορούσαν σε χειρόγραφα (και κάθε χειρόγραφο περιείχε διαφορετική εκδοχή ύμνων ανάλογα με τον συγγραφέα) ήδη τον 14ο αιώνα. Στην αρχή ονομάζονταν Μεγαλυνάρια. Και προσέξτε τώρα το ωραίο.
Στον όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου ψαλλόταν ο Άμωμος. Όταν εισήχθησαν τα εγκώμια στην Ακολουθία ψάλλονταν μαζί με τον Άμωμο. Τελικά, τα Εγκώμια εξοβέλισαν τον Άμωμο από την Ακολουθία. Σήμερα δεν ψάλλεται ο Άμωμος. Δεν ψάλλονται τα Εγκώμια στην θέση του Αμώμου. Αλλά ψάλλονται ως Μεγαλυνάρια της Ενάτης Ωδής του Κανόνα. Τους αλλάξαμε και όνομα και τα ονομάσαμε Εγκώμια ή Επιτάφιο Θρήνο… Και όχι μόνο κατάπιαμε την καινοτομία αλλά την περάσαμε και στα Τυπικά (Αγίου Όρους, Κωνσταντινουπόλεως, κλπ) και μάλιστα με αρκετές παραλλαγές.
Τα Εγκώμια στην Παναγία εμφανίζονται και αυτά ως Μεγαλυνάρια τον 14ο αιώνα. Πολλοί συγγραφείς, αρκετοί άγνωστοι, και πολλά χειρόγραφα με πολλές παραλλαγές. Τέτοια Μεγαλυνάρια είχαν συντεθεί και για εορτές άλλων Αγίων, όπως του Μωϋσή, Αγίου Νικολάου, Αγίας Αικατερίνης, κ.α.
Συνήθως νομίζουμε ότι προέρχονται από την Ιεροσολυμιτική παράδοση. Οι ερευνητές όμως δεν βρίσκουν τίποτα στα Τυπικά των Ιεροσολύμων, Αγίου Σάββα, και Σινά πριν τον 12ο αιώνα.
Παρά τις Συνοδικές απαγορεύσεις, τα Μεγαλυνάρια της Παναγίας άρχισαν να διαδίδονται και μάλιστα δημιουργήθηκε τελετουργικό όμοιο με αυτό των Εγκωμίων της Μεγάλης Παρασκευής (με Κουβούκλιο Επιταφίου) με την διαφορά ότι πλέον ψάλλονται στον Εσπερινό και όχι στον Όρθρο. Καινοτομίες; Ναι. Αλλά θα πρόσθετα το σαρκαστικό σχόλιο: βγάλτε την σκούφια σας και βαράτε μας…
Τελικά, τι κάνουμε; Η γνώμη μου είναι η εξής.
Μέσα στην Εκκλησία όλοι έχουν δικαίωμα να εκφράσουν την άποψή τους. Με διάκριση όμως. Και χωρίς προσπάθεια επιβολής. Σε σοβαρά ζητήματα που άπτονται του δόγματος δεν επιτρέπονται υποχωρήσεις αλλά σε άλλα ζητήματα όπως αυτά των Μεγαλυναρίων επιτρέπονται και οικονομίες. Θέλει κάποιος να τα ψάλλει; Ας το κάνει και ας τιμήσει την Παναγία. Κάποιος δεν τα θέλει διότι τα θεωρεί καινοτομίες, προβληματικά κλπ ας μην τα ψάλλει. Το σημαντικό είναι να τιμήσουμε την Θεοτόκο. Όχι να τσακωνόμαστε για την ορθότητα ή μη του τελετουργικού.
Το ίδιο ισχύει και για την ευχή «Καλή Παναγιά».
Προσωπικά δεν την χρησιμοποιώ διότι ηχεί αστεία στα αυτιά μου. Μου θυμίζει και την άλλη χαριτωμενιά που μας ήρθε από την Αμερική, την Χριστουγεννιάτικη ευχή «Χριστός Ετέχθη. Αληθώς Ετέχθη». Αλλά αν κάποιος την χρησιμοποιήσει δεν με χαλάει. Την Παναγία τιμά και για την εορτή της Κοιμήσεως της Παναγίας ομιλεί. Αλλά γιατί οι ύβρεις και οι προσβολές εκατέρωθεν; Μπορείς να παραθέσεις τα επιχειρήματά σου για όποια γνώμη πρεσβεύεις αλλά δεν είναι επιτρεπτό να βρίζεις ή να ιεροκατηγορείς.
